Professor Jérôme Lejeune

Een stem voor de stemlozen

09-02-2021

Op 22-01-2021 werd Jérôme Lejeune samen met zeven anderen door Paus Franciscus als “eerbiedwaardig” erkend, de eerste stap op de weg naar een eventuele zalig- en heiligverklaring. Als eerbetoon aan het leven en werk van een man die zijn uitzonderlijke intellectuele capaciteiten volledig ten dienste stelde van zijn medemensen -in de eerste plaats de meest kwetsbaren- publiceren wij hierna twee uittreksels uit de nieuwsbrieven E.P. Daniël Maes van 29-01 en 05-02-2021. Zij bevatten veel details die ons een goed beeld schetsen van de christelijke bezieling, de menslievendheid en het hoogstaande ethisch besef die deze grote persoonlijkheid van onze tijd kenmerkten.

Jérôme als student, familievader en overtuigd katholiek

In de eerste periode van het leven van Jérôme Lejeune laat niets vermoeden dat hij een zeer hoge vlucht in de wetenschap zal nemen. Bij de aanvang van zijn universitaire studies ondervindt hij meer dan gewone moeilijkheden, iets waarmee hij later zijn eigen studenten zal bemoedigen. Hij wordt ook al vlug smoorverliefd op een Deense studente in Parijs, Birthe Bringstead, waaraan hij heel zijn leven wil geven. Ze genoot niet meteen de voorkeur van zijn vader omdat ze Lutheraanse was. Jérôme hechte een zeer groot belang aan het oordeel van zijn vader. Birthe zal zich echter uit volle overtuiging aanpassen aan haar geliefde en katholiek worden.

Het gezin met vijf kinderen wordt de vreugde en de trots van hun grootouders. Op zijn vele reizen over heel de wereld zal Jérôme geen avond overslaan zonder dat hij aan zijn vrouw een verslag van de dag geschreven heeft. En voor zijn kinderen, die vragen stelden, kon hij in de grootste drukte van zijn werk, het nodige geduld en respect opbrengen. En vonden katholieke collega’s, die in het buitenland waren, op zondag nooit een kerk, Jérôme wist altijd ergens een zondagseucharistie mee te vieren.

Zijn wetenschappelijk werk

Het vuur van het authentieke geloof én de ware wetenschap zal voor goed in hem oplaaien wanneer hij op 22 mei 1958 de oorzaak van het zogenaamde ”mongolisme” ontdekte, het syndroom van Down, trisomie 21 (^*). Ondanks deze afwijking van de natuur zal hij de grootheid en waardigheid van de mens blijven zien, alsook de uitdaging van echte wetenschap. Hij bleef de ene ontdekking na de andere publiceren. De genetica geraakte plots op een hoger niveau en ontdekte de oorsprong van verschillende ziektes, verbonden met een chromosomale afwijking.

Hij werd als de grootste specialist in deze materie erkend. Hij was echter niet geïnteresseerd in roem of rijkdom. Er werden voorstellen gedaan om de door hem ontdekte ziekten zijn naam te geven. Hij wilde dit niet. Hij zag hierin geen enkel nut voor de patiënten zelf en vond dat men beter een bepaalde eigenschap van de ziekte kan benoemen. Zo ontstond bv. de naam van het “Le cri du chat” syndroom.

Wetenschappelijke en kerkelijke erkenning

Over heel de wereld kreeg hij uitnodigingen als spreker op wetenschappelijke congressen en zijn toespraak was altijd kort, krachtig en helder. Alle mogelijke wetenschappelijke organisaties wilden hem eren of een ereplaats geven in hun vereniging. Hij werd uitgenodigd door de VN en door het Vaticaan. Hij was de eerste die als Vaticaanse gezant naar de Sovjet-Unie reisde en L. Breznev bezocht om hem te waarschuwen voor de gevolgen van een atoomoorlog. Hij ontving de President Kennedy prijs en kreeg het schitterend tenue van academicus met zwaard van de “Académie des Sciences morales et politiques”. Hij werd eredoctor van de universiteiten van Düsseldorf (D), Navarra (Sp), Buenos Aires (Arg) en de Pauselijke Katholieke Universiteit van Chili.

Hij werd de grote vriend van Johannes Paulus II en de eerste voorzitter van de Pauselijke Academie voor het leven, wat hem bijzonder ter harte ging. Wanneer hij vernam dat er een aanslag gepleegd werd op de paus en in een eerste bericht verkeerdelijk werd meegedeeld dat Johannes-Paulus II dood was, kreeg Jérôme een zodanige schok dat hij naar het ziekenhuis moest gevoerd worden voor een dringende operatie.

Het begin van een wetenschappelijke boycot

Inmiddels beseft hij zeer goed dat er in de wereld van de wetenschap een morele verschuiving aan de gang is, die abortus, experimenten op embryo’s en euthanasie goed gezind is. In 1969 reist hij naar Californië om er de hoogste onderscheiding ter wereld voor genetica te ontvangen, de William Allan Award van de American Society of Human Genetics. De organisatoren, die weten dat hij een overtuigd katholiek is, vragen hem in zijn rede geen melding te maken van zijn katholiek geloof. Jérôme antwoordt dat hij zal zeggen wat hij denkt te moeten zeggen.

Ziehier een greep uit de inhoud van zijn toespraak. Hij pleit voor het samengaan van moraal met wetenschap. Wetenschap kan niet zonder moraal. Hij verzet zich tegen abortus en zegt dat het doden niet de taak is van de geneeskunde. Een land dat zijn kinderen doodt, doodt zijn eigen ziel. De kwaliteit van een beschaving hangt af van de wijze waarop ze zorg draagt voor haar meest kwetsbare leden. En vanaf het ogenblik dat 23 chromosomen van de vader zich verenigen met de 23 chromosomen van de moeder, begint de unieke geschiedenis van een nieuwe mens. Alles is vanaf de conceptie gegeven. Hij onderlijnt dat dit niets anders is dan een wetenschappelijke vaststelling. Op zijn heldere toespraak volgde een ijzige stilte. Geen applaus, geen felicitatie, geen handdruk. Het is het begin van een internationale wetenschappelijke boycot tegen hem.

Herhaaldelijk werd hij voorgesteld als kandidaat voor de Nobelprijs geneeskunde, die hij al lang ruimschoots verdiend had, maar die eer wordt hem niet meer gegund. Die avond schrijft hij aan zijn vrouw: “Vandaag heb ik de Nobelprijs verspeeld”. Hij had vele moeilijkheden kunnen vermijden door te zwijgen en in stilte verder te werken. Hij wilde echter geen compromis sluiten en bleef onverminderd de verdediger van het leven en de stem van de stemlozen. Wetenschappelijke congressen die hem als spreker uitnodigden, kregen voortaan geen subsidies meer, zodat hij ook steeds minder in wetenschappelijke kringen werd uitgenodigd. Hij stond op de wetenschappelijke index.

Compromisloze verdediger van de waardigheid van het menselijk leven

Des te meer uitnodigingen kreeg hij van andere verenigingen, die in een tijd van morele verwarring het woord van een wijze wilden horen. Op 18 maart 1973 werd Jérôme uitgenodigd op een colloquium over abortus in de oude abdij van Royaumont (Fr). Hij wil kardinaal Renard van Lyon niet alleen laten. Helaas, deze laatste kon om gezondheidsredenen niet aanwezig zijn. Jérôme was dan op dit colloquium de enige die het leven verdedigde te midden van feministen en journalisten die abortus toejuichen. Plots stond een vrouw van de eerste rij op en verklaarde: “Wij willen de joods-christelijke beschaving vernietigen. Daarom moeten we eerst het gezin vernietigen. Daarvoor moeten we het aanvallen op zijn meest zwakke punt, nl. het ongeboren leven. Dus, wij zijn voor abortus”. De media gaven een uitvoerig verslag van deze dag, maar merkwaardig genoeg werd naar deze verklaring niet verwezen. En van de tussenkomst van Jérôme werd vermeld dat deze later zou gepubliceerd worden. Dit “later” is nooit gekomen.

Tijdens een voordracht voor het Institut Catholique de Paris op 5 maart 1972, werd zoveel protest en lawaai gemaakt dat het onmogelijk was verder te spreken. Jérôme had een geniale ingeving en vroeg dat allen, die het met hem eens waren de zaal zouden verlaten. De zaal liep leeg en er bleven slechts enkele herrieschoppers over, die daarna zelf afdropen.

Op 10 oktober 1982 sprak hij in de Notre Dame van Parijs. Brutale actievoerders speelden het klaar de geluidsinstallatie zo te ontregelen dat reparatie niet direct mogelijk was. Jérôme sprak verder zonder micro.

In 1983 werd hij uit zijn eigen onderzoekscentrum gezet door een wet die zo gemaakt was dat hij enkel op hem betrekking had. In 1984 werden hem ook alle subsidies voor onderzoek afgenomen. Toch begon hij opnieuw. Hij kon in Amerika een eigen leerstoel en een eigen laboratorium krijgen en bovendien veel geld verdienen. Hij wilde echter in Frankrijk en bij zijn 4000 patiënten blijven.

Een wijze met deskundigheid en een hoopvolle boodschap

Terwijl de deuren door de wetenschappelijke wereld en door de staat werden gesloten, gingen andere deuren van vrienden en private instellingen open. Universiteiten, middelbare scholen, gerechtshoven, parlementen, bisschoppensynodes… nodigden hem uit, niet zozeer als uitzonderlijke deskundige op gebied van genetica, maar als wijze, als man met een visie, een wetenschapper met een geweten, een overtuigde katholiek met een hoopvolle boodschap voor de mensen.

Jérôme Lejeune hield veel van het kerstverhaal over de drie magiërs die de ster hadden ontdekt en gevolgd totdat zij konden knielen voor het Kind in de kribbe. Zij begrepen dat Herodes het Kind Jezus wilde vermoorden en keerden langs “een andere weg” terug. Onze tijd wil, mede dankzij de ontdekking van het mongolisme, onnoemelijk vele kinderen in de moederschoot vermoorden. Jérôme koos een andere weg volgens het woord van Jezus: “Wie mijn volgeling wil zijn moet Mij volgen door zichzelf te verloochenen en zijn kruis op te nemen” (Marcus 8, 34).

(*) N.v.d.r. Hij ontdekte dit in samenwerking met Marthe Gauthier en Raymond Turpin. Over de ideologisch georkestreerde polemiek (een halve eeuw later) m.b.t. de rol van Marthe Gautier in de ontdekking van trisomie 21, vindt men gedetailleerde informatie in: https://www.fondationlejeune.org/tag/marthe-gautier/ .

Enkele verwijzingen:

– Aude DUGAST, Jérôme Lejeune. La liberté du savant, Artège, 2019.

– https://www.lesalonbeige.fr/le-professeur-jerome-lejeune-au-menu-den-quete-desprit/

– https://www.lesalonbeige.fr/le-professeur-jerome-lejeune-declare-venerable-par-leglise/