16-04-2012
Londen 7 februari 1478 – Tower Hill 6 juli 1535
Bepaalde periodes in de geschiedenis worden gekenmerkt door grote veranderingen, revoluties, catastrofes. In sommige ervan lijkt alles te culmineren in een totale chaos, waarin de mensen niet meer weten waar ze staan en elke leidraad verliezen. Zo een periode was zeker de eerste helft van de zestiende eeuw. Op wereldvlak werden de grenzen verruimd door de ontdekking van nieuwe landen en zelfs continenten. Europese vorsten en staten verkregen een nagenoeg totale macht door o.a. de vestiging van koloniën en de plundering van deze pas veroverde gebieden. Karel V kon zeggen dat in zijn rijk de zon nooit onderging. Fransen, Engelsen, Nederlanders, evenals Spanjaarden en Portugezen betwisten onder mekaar de macht over immense gebieden.
Dit ging gepaard met een enorme bloei van wetenschappen en kunsten. Het humanisme dat in de vijftiende eeuw in Italië ontstond, doortrok het gedachtegoed van geleerden en vestigde zich in de universiteiten. Macchiavelli schreef Il Principe en dit werk werd als een handleiding voor vorsten en regeerders en legde de basis van een nieuwe vorm van machtsuitoefening. Maar samen met de bloei ontstond er chaos, door het opkomen van totaal nieuwe ideeën van godsdienstige aard in Europa, waar de katholieke Kerk sinds ruim twaalf eeuwen ongeveer de enige morele en godsdienstige macht was, die het functioneren van de toenmalige samenleving reguleerde. O.a. door het wangedrag en het wanbeleid van een aantal renaissancepausen (Alexander VI, Julius II en Paulus III) en een toenemend aantal schandalen binnen de klerikale stand, kwam de algemene beleving van het christendom zwaar onder druk te staan. De eerste helft van de zestiende eeuw zag dan ook de opkomst van het protestantisme, scheuringen in de kerk en disputen, met alle gevolgen van dien. De burgerlijke gezagsdragers kenden dikwijls maar één weg om controle te behouden over de elkaar opvolgende veranderingen: willekeur bij de machtsuitoefening, zware repressie, vervolgingen, ….
In die periode leefde en werkte Sir Thomas More, filosoof, rechtsgeleerde, kunstminnaar, schrijver, staatsman, Lord Chancellor aan het hof van Hendrik VIII van Engeland en vooral … een trouw en gelovig katholiek.
Chronologie van een succesrijk leven:
Hij werd geboren in een welstellend burgergezin in Londen en hij genoot een voor die tijd heel degelijke opleiding, o.a. als page bij John Morton, aartsbisschop van Canterbury, maar ook in Oxford waar hij rechten en artes (schone kunsten) studeerde. Aan de zijde van zijn vader oefende hij het beroep van advocaat uit. Tijdens zijn studie trad hij toe tot een kring van Engelse humanisten zoals John Holt, John Colet en William Grocyn. Hij studeerde Latijn, Grieks en Hebreeuws. Hij bestudeerde de bijbel in de oorspronkelijke taal en deed ook onderzoek naar kerkvaders als Augustinus en Hiëronyimus. In 1509 ontmoette hij voor de eerste maal Erasmus van Rotterdam. Dit was het begin van een langdurige vriendschap en een uitvoerige correspondentie tussen gelijkgestemden.
Al in 1504 werd Thomas More lid van het Lagerhuis, in 1510 undersheriff van de stad Londen, in 1519 lid van de Privy Council van de koning, lord in 1521, leider van diverse diplomatieke missies naar het Europese continent. In 1529 volgde hij kardinaal Thomas Wolsey op als Lord Chancellor, hoogste politieke gezagsdrager na de koning zelf, wat hij bleef tot in 1532.
Thomas More huwde een eerste maal met Jane Colt en had drie dochters en een zoon uit dit huwelijk. Na de dood van zijn eerste echtgenote trad hij opnieuw in het huwelijk met Alice. Het gezin bewoonde een kasteel in Chelsea. Samen met hem woonden er zijn echtgenote Alice, de vier kinderen uit het eerste huwelijk en een geadopteerde dochter, een paar beschermelingen, de echtgenoten van de kinderen en elf kleinkinderen. Als Lord Chancellor was Thomas More een invloedrijk en een rijk man. Hij zorgde voor de best mogelijke opleiding voor zijn familieleden. Zelfs zijn echtgenote werd door hem en zijn humanistische vrienden onderwezen.
More was zeer gelovig. Hij liet op zijn landgoed te Chelsea twee kapellen bouwen, waar met de hele familie de getijden van de kerk werden gebeden. Een van de kapellen, met aansluitend een bibliotheek en een galerij, diende voor Thomas als stille haven voor gebed en studie. Elke avond werd afgesloten met lectuur uit de bijbel.
More’s einde:
Hij begon zijn carrière onder een voorganger van Hendrik VIII, maar was zeer lang in dienst van deze koning wiens politiek hij trouw uitvoerde. De jonge koning vond in hem een ware toeverlaat en raadgever. Dit liep goed tot aan de crisis die ontstond toen de koning zich wilde laten scheiden van Catharina van Aragon, een Spaanse prinses en verwante van Karel V van Habsburg, wiens invloed in Europa op dat ogenblik zeer groot was.
Toen de koning de scheiding doorzette, zelfs tegen de wil van de paus in, en zich distantieerde van de Kerk door zichzelf uit te roepen tot hoofd van de kerk in gans Engeland, protesteerde Thomas More door zijn ontslag in te dienen als Lord Chancellor. Dit gebeurde in 1532. In 1534 hertrouwde de koning wettelijk, maar zonder katholieke erkenning van zijn scheiding, met Lady Anne Boleyn. Toen hij daarbij eiste dat de adel zou erkennen dat alleen kinderen uit dit tweede huwelijk als troonopvolger zouden worden erkend, protesteerde Thomas More openlijk.
Toen hij ook de “Act of Suppremacy“ verwierp (de wet die de koning aanstelde als hoofd van de Engelse kerk en de scheiding met Rome regelde) werd hij aangehouden op 17 april 1534. Hij stond terecht voor hoogverraad en majesteitsschennis en zijn familie werd beroofd van alle goederen en welstand. Een koninklijke commissie oefende finaal nog druk uit op Thomas More, om hem de wil van de koning te doen volgen. Op zijn uiteindelijke weigering volgde zijn veroordeling en tenslotte zijn onthoofding op Tower Hill, op 6 juli 1535.
Literaire werken:
Zijn meest bekende werk droeg de lange Latijnse titel: “De Optimo Rei Pubblica Statu deque Nova Insula Utopia“. Het werd geschreven in 1516 en de eerste maal gepubliceerd in Basel. Dit werk (afgekort “Utopia”) beschrijft een ideale staat met socialiserende inslag en is duidelijk bedoeld als kritiek op het staatsbestel dat toen in Engeland in voege was. De inhoud ervan loopt parallel met die van de Lof der Zotheid van Desiderius Erasmus. Het ironische genre gebruikt in de Utopia was in gans Europa zeer in de mode onder de humanisten.
Een ander bekend werk is de geschiedenis die More schreef over de regering van Richard III van Engeland. Dit geeft een overzicht van de regeringen van Edward IV tot die van Richard of Shrewsbury. Het werd geschreven in renaissancistische stijl en geïnspireerd door antieke Romeinse meesters als Sallustus, Suetonius en Tacitus.
Thomas More was ook dichter en zijn werken zijn gebundeld in het werk Epigrammata uit 1520.
De menselijkheid van Thomas More:
O.a. door de correspondentie die More voerde (in het Latijn) met Erasmus van Rotterdam krijgen we een inkijkje in zijn privéleven. Zijn vier dochters liet hij studeren, een zeldzaamheid in die tijd. Hij dwong hen bij voorbeeld in het Latijn brieven te schrijven naar oom Erasmus, die zo op de hoogte bleef van hun vorderingen.
Zowel voor zijn eerste als voor zijn tweede vrouw was hij een liefhebbende en tedere echtgenoot, wat eveneens een zeldzaamheid was in die tijden. Hij zorgde ook voor zijn vader en berispte hem met de nodige ironie als die als weduwnaar het niet zo nauw nam met de kerkelijke huwelijksmoraal.
Hij was geleerd en scherpzinnig, maar ook recht door zee, trouw aan een gegeven woord en aan zijn geweten. Hij was standvastig in zijn geloof en in zijn verbondenheid met de Kerk van Rome en de paus (ook als die zelf niet noodzakelijk een voorbeeld van heiligheid was: zie hiervoor). Die houding leidde onvermijdelijk tot een conflict met de koning toen die scheidde van zijn wettige echtgenote en brak met Rome.
Zijn grote standvastigheid bleek ook toen zijn familieleden hem aanzetten de banden met de koning niet te verbreken, om aldus lijf en have te redden. Hij ging daar niet op in, ondanks de zekerheid dat dit hem zou leiden naar de dood op het schavot.
Ironie en humor behoorden tot zijn wapens. Op het schavot viel hij bijna over de laatste trede en toen de beul hem overeind hield zou hij gezegd hebben dat, als hij zijn nek had gebroken door een val, de beul zijn loon aan zijn neus zou hebben zien voorbijgaan.
Het gebed, het bijwonen van de H. Mis, het regelmatig biechten, het in familie bidden van de getijden en de lectuur van de bijbel waren vaste onderdelen van zijn leven van elke dag.
De heilige:
Pas in 1886 werd Thomas Morus zalig verklaard door paus Leo XIII. Zijn heiligverklaring volgde op 19 mei 1935, 400 jaar na zijn dood. In 1980 werd zijn feestdag in de Anglicaanse kerk vastgesteld op 22 juni, samen met die van Saint John Fisher, de enige bisschop die tijdens de scheuring onder Hendrik VIII en de reformatie trouw bleef aan de paus en de katholieke kerk-(en die dit eveneens betaalde met zijn leven).
Sint Thomas More wordt in de kerk beschouwd als de patroonheilige van advocaten en staatslieden.
Zijn hoofd wordt als reliek bewaard in de kerk St. Dunstan in Canterbury en zijn lichaam ligt begraven in de kerk St. Peter ad Vincula in de Tower te Londen (waar ook veel priesters, prelaten en edellieden begraven liggen, slachtoffers van de repressie van Hendrik VIII tegen zij die niet met hem akkoord gingen).
Betekenis:
De katholieke Kerk -en men mag zelfs spreken van de katholieke wereld van de zestiende eeuw- stond net als vandaag zwaar onder druk en kritiek. Dit was niet altijd zonder reden, gezien onder meer het gedrag van een aantal mekaar opvolgende renaissancepausen. De hele context van die periode bracht nieuwe ideeën aan de oppervlakte, zowel op het gebied van wetenschap en kunst, als op het vlak van geloof, theologie en geloofsbeleving. De grote massa begreep er niets van, alleen degenen die hadden gestudeerd, de meer welstellende burgers en de edellieden met een zekere opleiding, konden de nieuwe denkpistes in politiek, moraal en theologie begrijpen.
In die tijd van teloorgang van waarden, zekerheden en eeuwenoude tradities, waarin machtige despoten heersten, konden enkele sterke figuren een grote invloed uitoefenen op mens en maatschappij, zowel ten goede als ten kwade. Koningen stikten van machtswellust en eigengereidheid, prelaten leefden op alle mogelijke manieren, behalve volgens de regels van de Kerk, corruptie was alomtegenwoordig. Die wereld leidde tot het ontstaan van afscheuringen van het katholicisme en tot de oprichting van een aantal nieuwe kerkgemeenschappen binnen het christendom, zoals die van Luther en Calvijn. In het zog daarvan zag men ook de opkomst van een aantal sekten, zoals deze van de Wederdopers in Münster. Deze stromingen hadden meestal het zoeken naar God, de Waarheid en het begrijpen van de H. Schriften gemeen, spijtig genoeg los van de H. Moederkerk, die verguisd werd als het helse Babylon. Er waren echter ook scheuringen die gebeurden uit plat opportunisme en met machtsmisbruik, zoals die van de kerk van Engeland.
Het is nu aan ons om hieruit de nodige lessen te trekken en de tekenen van onze tijd te zien. We moeten leren begrijpen hoe mensen, dankzij hun moed en rechtzinnigheid, overeind kunnen blijven in de storm en hoe zij kracht kunnen putten in hun trouw aan de katholieke geloofsleer.
Thomas More was een succesvol burger, een erudiet man en een politicus die een prachtige carrière kon opbouwen. Hij stootte door tot de hoogst mogelijke machtspositie. Desondanks koos hij voor trouw aan de Kerk, aan zijn geloof en zijn principes, tegen zijn vorst in, ook al wist hij dat dit noodzakelijk zou leiden tot een veroordeling voor hoogverraad en bijgevolg de doodstraf.
Een man, een heilige, die als een prachtig voorbeeld kan tellen in onze eigen troebele tijden, voor allen, maar in het bijzonder voor leken, gezinshoofden en mensen in leidende posities.
Heilige Thomas Morus, leidt ons en onze leiders, burgerlijke zowel als godsdienstige, tot de weg van Gods wijsheid. Amen.
L.P.
N.v.d.r. Ondanks onze grote eerbied voor de heldhaftigheid en het voorbeeldige leven van Thomas More, gebied de objectiviteit ons ook zijn eventuele fouten niet te verdoezelen. Ook heiligen hebben die begaan. In 1529 (13 jaar na Utopia) schreef hij “A Dialogue concerning Heresies”: een doctrinair boek, waarin enkele passages voorkomen die de verbranding van ketters in sommige gevallen lijken te rechtvaardigen. Hij zou zelf medeverantwoordelijkheid hebben voor de uiteindelijke veroordeling van enkele ketters tot de brandstapel, o.a. John Frith, die een Lutheraanse bijbel had vertaald naar het Engels en zowel het bestaan van het vagevuur als van de werkelijke aanwezigheid van Christus in de eucharistie ontkende. De executie vond plaats in 1533, ongeveer twee jaar voor zijn eigen terdoodveroordeling, toen hij geen kanselier meer was. Wij schrijven dit in de voorwaardelijke wijs, want hijzelf ontkende formeel zijn medeverantwoordelijkheid voor deze executies.
Zijn tolerante gedachtegoed -uitgedrukt in Utopia en andere werken- stemde misschien niet altijd overeen met sommige van zijn politieke beslissingen. Ook hij werd ongetwijfeld beïnvloed door de intolerantie van zijn tijd, met grootschalige religieuze conflicten en een vage tot onbestaande scheiding tussen Kerk en Staat. De unilaterale beoordeling van personages uit het verleden, vertrekkend vanuit de comfortabele positie van wettelijke en morele principes die nu evident zijn, is kortzichtig en heeft weinig zin. Zulke houding kan zelf als een naar het verleden toe geprojecteerde vorm van intolerantie worden beschouwd. Veel interessanter is de denkoefening waarin wij ons afvragen hoe de H. Thomas More vandaag enkele van zijn toenmalige standpunten of beslissingen zou evalueren, voortgaande op het totaalbeeld van zijn leven en overtuigingen. Daarin komt hij naar voor als een diepgelovige katholiek die in de eerste plaats God gehoorzaamde, een bekwaam staatsman die streng kon optreden als het echt nodig was, en als een tolerante en menslievende intellectueel die ook nu nog velen inspireert.
Forumcatholicum 